Een film van Buddy Hermans en Lejo Siepe

Regie – Buddy Hermans
Producent – Lejo Siepe
Redactie en samenstelling: Buddy Hermans en Lejo Siepe
Camera – Willem van der Linde
Geluid – Menno Knevel
Research – Buddy Hermans, Cees Hofsteende, Lejo Siepe, Dick Siersema
Interviews – Lejo Siepe
Montage – René Duursma
Muziek – Audiotransparant, Biosphere, Björk, Miles Davis, M83, Mum.
Audio en video nabewerking – Zwart Audiovisueel
Productie –  Stichting Beeldlijn
Copyright – Stichting Beeldlijn
Jaar 2009
Financierders – Beringer-Hazewinkel Fonds, Je Maintiendrai Fonds, Kunstraad Groningen, Prins Bernhard Fonds, RTV Noord, Stichting Pieter Roelf, CSB Fonds
Lengte – 50 min
Première -.Pathé tbc de tentoonstelling De Keuze van Henk van Os in het Groninger Museum
Omroep/distributie– RTV Noord / NOS Cultura, Groninger Museum

In deze documentaire vertelt kunsthistoricus Henk van Os (1938) over de generatie moderne kunstenaars uit de periode 1945-1975. Doordat de schilderkunst van De Ploeg enorme belangstelling genoot, is de kunst van de naoorlogse kunstenaarsgeneratie in Groningen onderbelicht gebleven. Onterecht vindt Van Os, want deze kunstenaars zijn, hoe uiteenlopend hun onderlinge verschillen ook mogen zijn, stuk voor stuk de moeite waard. In deze documentaire neemt Van Os de kijker mee op een persoonlijke reis door deze twintig jaar, langs allerlei locaties die in deze periode van belang waren. Op innemende wijze en vol passie wijdt Van Os uit over deze kunstenaars die hij veelal ook persoonlijk heeft gekend. In deze periode hadden kunstenaars te maken met een sterk conservatief kunstklimaat, of zoals Van Os stelt: ‘kunst veroorzaakte in die tijd in Groningen altijd heibel.’ Met de dood van Ploeglid H.N. Werkman aan het einde van de Tweede Wereldoorlog, was de artistieke drijfveer en vernieuwende energie weg uit het kunstleven in het Noorden. Wat er overbleef was een sterk conservatief, traditioneel en zelfgenoegzaam klimaat waarmee de nieuwe generatie kunstenaars wilde afrekenen. Met horten en stoten zou er door een aantal toonaangevende personen en instellingen langzaam een verandering ontstaan en werd de weg vrijgemaakt voor deze nieuwe moderne kunst.

Een van de toongevende figuren was de directeur van het Groninger Museum Jos de Gruyter (in de periode 1955-1963). Hij brak een lans voor het tentoonstellen van moderne schilderkunst. Door hem werden er voor het eerst werken geëxposeerd die een duidelijke Frans expressionistische stempel droegen. Voor veel jonge Groningers was de kennismaking met de eigentijdse kunst via exposities van WAD NU, groep 57 en later Groep NU een feest der herkenning. Deze kunstenaarsgroepen kenmerkten zich voornamelijk door de individuele vrijheid die de leden genoten en door de gedeelde liefde voor de kunst.

Galerie de Mangelgang (opgericht in 1934) was na de oorlog één van de eerste galeries in Nederland die moderne kunst exposeerden. In de jaren zestig zou in het Oost-Groninger dorpje Finsterwolde dit initiatief door herenboer Albert Waalkens navolging krijgen met exposities in zijn tot galerie omgebouwde koeienstal. Hiernaast bestond er een aantal incidentele initiatieven in de provincie, zoals het initiatief Beeld en Route (1967) van Karl Pelgrom. Hierbij werd beeldende kunst in  een groot deel van de provincie ten toon gesteld om kunst naar de mensen te brengen. Dit initiatief geldt vandaag de dag nog steeds als de grootste openluchtexpositie in Nederland. Soms ontstond er ook ophef bij dit soort initiatieven, zoals rond de tentoonstelling van het werk van Harri Huysman. Zijn werk werd als pornografisch bestempeld en werd op last van de officier van justitie in beslag genomen.

De verschillende kunstenaars, initiatiefnemers en andere betrokkenen die aan dit nieuwe elan kleur gaven, komen in deze documentaire uitgebreid naar voren aan de hand van interviews en een grote hoeveelheid archiefmateriaal, bestaande uit bewegend beeld, foto’s en natuurlijk de vele kunstwerken uit deze periode. Zo passeren onder andere de kunstenaars van de groep GR4K (Henri de Wolf, Jo van Dijk, Martin Tissing en Edu Waskowsky), Siep van den Berg, Job Hansen, Ruloff Manuputty, Jan Loman en Han Jansen de revue. Tevens wordt stilgestaan bij tot dan onderbelichte vrouwelijke kunstenaars als Fie Werkman, Annie Vriezen en Olga Wiese.

JONG IN GRONINGEN is door de combinatie van recent en oud materiaal en de anekdotische vertelwijze van Van Os een film die de kijker in een gemoedelijke sfeer meeneemt door de tijd en het Groninger landschap.  Hierdoor bereikt de film een goede balans tussen informeren en het beleven van een periode, in poëtische en lyrische sfeer. De film beweegt op vlotte wijze tussen anekdotische interviews over het kunstleven en daarmee veelal gepaard gaande acties van kunstenaars, illustrerende archiefbeelden en Henk van Os die ons meeneemt naar de belangrijkste locaties.

De documentaire ging op 29 juni 2009 in première in een overvol Pathétheater, ter gelegenheid van de opening van de gelijknamige tentoonstelling in het Groninger Museum. Tevens werd de film tijdens de gehele tentoonstellingsperiode en tijdens een aanvullende tentoonstelling in het Centrum voor de Beeldende Kunst Groningen vele malen vertoond. De film is uitgezonden door RTV Noord en NPS/Cultura en werd genomineerd voor de landelijke NL Award in de categorie bijzondere producties.

Bron: Aasman,  Susan en Youri Sepp, Het Geziene Werk, Beeldlijn, 25 jaar documentaire film in Noord-Nederland, Groningen, 2011.

Publicaties: NRC, TROUW, Jong in Groningen onterechte blinde vlek, Jul 23, 2009

Os, Henk van en Mechteld Jansen, Jong in Groningen kunst uit de periode 1945 – 1975, Rotterdam, 2009.